Srpska pravoslavna crkva 12. novembra proslavlja jednog od najmoćnijih i najsvetijih vladara srednjovekovne Srbije — Svetog kralja Stefana Uroša II Milutina Nemanjića. Njegova vladavina, koja je trajala gotovo četrdeset godina (1282–1321), ostala je upamćena po širenju državnih granica, mudroj diplomatiji i, iznad svega, po duhovnom nasleđu koje je ostavio narodu.
Vladar sa dušom ktitora i graditelja svetinja
Sveti kralj Milutin je bio mlađi sin kralja Uroša I i brat kralja Dragutina, od koga je preuzeo presto 1282. godine. Iako su političke borbe i ratovi obeležili njegovo doba, ono po čemu se njegovo ime izdvaja nije bila samo moć i oružje, već vera, graditeljstvo i ktitorstvo.
U vreme kada su evropski vladari podizali tvrđave i dvorce u čast svojih pobeda, Milutin je zidao hramove u slavu Boga. Više od četrdeset crkava i manastira podigao je širom tadašnje srpske države, ali i van nje — od Banjske i Gračanice, preko Nagoričina i Bogorodice Ljeviške, pa sve do Jerusalima, Soluna i Svete gore.
Njegove zadužbine nisu bile samo arhitektonska čuda, već i duhovna svetla srpskog naroda koja i danas svedoče o veri, umetnosti i bogoslovskoj kulturi Nemanjića. Milutin je podizanjem svetinja želeo da narod ukrepi u veri i da svojom vladavinom posvedoči da kraljevska vlast bez Hristove milosti nema trajnu vrednost.
Politička snaga i duhovna smirenost Svetog kralja Milutina
Milutinova politika bila je istovremeno oštra i pronicljiva. U ratovima sa Vizantijom, Bugarima i Tatarima učvrstio je Srbiju kao silu koja se prvi put pojavila kao ozbiljan faktor u regionu. Posle brojnih sukoba i savezničkih brakova, Srbija je pod njegovom vladavinom proširila svoje granice sve do Ohrida i Prilepa, a njeni gradovi postali su sedišta kulture i duhovnosti.
Ipak, ono što ga je izdvojilo od mnogih vladara njegovog vremena nije bila sila, već pokajanje i smirenje. Uprkos moći i bogatstvu, Milutin je duboko osećao prolaznost vlasti i tražio oproštaj kroz dobra dela i milostinju. Njegove zadužbine bile su izraz te unutrašnje borbe — svedočanstvo da je razumeo da istinska vlast nije nad ljudima, već nad sobom.
Sveti kralj čije mošti i danas svedoče o Božijoj sili
Kralj Milutin se upokojio 29. oktobra (12. novembra po novom kalendaru) 1321. godine u Nerodimlju, a njegovo telo uskoro se pokazalo netljeno i čudotvorno. Danas počiva u Sofiji, u crkvi koja nosi njegovo ime — Svetog Kralja. Mnogi vernici, i Srbi i Bugari, svedoče o čudima na njegovom grobu, pa se njegov lik poštuje kao simbol pravednog vladara i Božijeg ugodnika.
Kada Srpska crkva 12. novembra proslavlja Svetog kralja Milutina, ne seća se samo jednog vladara, već i čoveka koji je znao da carstvo zemaljsko nije ništa bez Carstva nebeskog. Njegove crkve stoje kao tiha svedočanstva o veri koja je jača od kamena — i o vladaru koji je, umesto da gradi spomenike sebi, gradio puteve ka Bogu.
Nekadašnji iguman manastira Iviron i jedan od najznačajnijih duhovnih otaca 20. veka ostavio je neizbrisiv trag u životu Atosa i srpskoj bogoslovskoj misli, gde je generacijama prenosio duh liturgijske obnove i živu veru u Hrista.
Život ugodnika Božjeg Stefan Branković je priča o izdaji, gubitku i neuništivoj veri. Onaj koji je bio zaboravljen na zemlji, proslavljen je na nebu.
Verski kalendar Srpske pravoslavne crkve za 11. mesec 2025. leta Gospodnjeg, s detaljima o postu, slavama i danima posvećenim svetiteljima.
Na praznik Svetog Prohora Pčinjskog vernici su se sabrali na svetoj liturgiji koju je služio episkop šabački Jerotej.
