ZAŠTO JE JEVREJSKI NAROD PODELJEN U DVE GRUPE: Ko su Aškenazi, a ko Sefardi - ne pričaju čak ni istim jezikom

Istorija Jevreja na Balkanu i na prostoru bivše Jugoslavije počinje još u antičkom rimskom periodu. Jevreji pripadaju grupi semitskih naroda i potiču iz Male Azije. Romanioti je naziv za Jevreje koji su živeli rasuti po provincijama Rimskog carstva. Najstarija jevrejska naselja osnovana su u antičkom gradu Stobiju u današnjoj Severnoj Makedoniji, kao i duž obala Jadranskog mora. Oni se na Balkan doseljavaju početkom nove ere.

Raseljavanje Jevreja širom sveta počelo je 63. godine pre nove ere dolaskom Rimljana. Jevreji su se podelili na dve velike grupe: Sefarde i Aškenaze.

Los sefardim su Jevreji poreklom sa Iberijskog poluostrva. Sefard objedinjuje kulturnu i lingvističku grupu Jevreja  koji su naseljavali Španiju. Poseban kulturno- umetnički značaj imaju sefardske romanse, poslovice i kraće epske forme filozofskog karaktera.

Aškenazi (nemački Jevreji), naselili su prostore centralne i istočne Evrope. Kako su živeli u različitim geografskim i kulturnim sredinama, ove dve jevrejske grupe, vremenom su počele da se razlikuju i po jeziku. Aškenazi su govorili jidiš (mešavinu hebrejskog i staronemačkog jezika), a Sefardi jevrejsko-španski, ladino (pisani, duhovni- ladino) jezik.

Wikipedia

Aškenazi su naseljavali dolinu reke Rajne i Francusku, a nakon Krstaških ratova (XI-XIII vek) preselili su se istočno- u Poljsku, Litvaniju, Rusiju..

Jevrejska zajednica je tokom srednjeg veka kontinuirano živela na teritoriji Balkana. Od 14. veka brojni su pisani izvori o jevrejskoj zajednici u srpskoj srednjovekovnoj državi, Dubrovačkoj republici i u gradovima na Jadranskoj obali. Tokom srednjeg veka počinju migracije Jevreja na prostru cele bivše Jugoslavije. Jevreji iz istočne i srednje Evrope -Ašenazi dolaze već od kasnog srednjeg veka, a naseljavanje Jevreja iz Španije -Sefarda počinje nakon proterivanja sa Iberijskog poluostrva posle 1492. godine.

Tokom 16. veka Sefardi, Jevreji iz Španije posle proterivanja sa Iberijskog poluostrva, rasuli se širom Sredozemlja. Veliki broj Jevreja našao je utočište u Osmanskom carstvu, gde su mogli da žive kao i ostalo stanovništvo. U 18. veku dolaze i Jevreji-Aškenazi, pa se  zajednica sve više širi. Počinje i izgradnja sinagoga kojih je bilo oko 70 na teritoriji Srbije.

Jevreji u Beogradu

U periodu osmanskog carstva tokom 16. veka dolazi do većeg naseljavanja Jevreja u Beogradu.  U turski Beograd tokom 16. veka dolazi veći broj Sefarda koji žive u mahali ( tur. gradska četvrt) na Dorćolu. Nema neposrednih podataka, ali posredni podaci pokazuju da je sefardska opština osnovana dvadesetih godina 16. veka. Aškenaza je bilo manje i bili su naseljeni na Savskoj padini.

Prva sinagoga je sagrađena već tokom 17. veka , i poznata je kao El kal vijež. Nalazila se u današnjoj ulici Visokog Stevana 5-7. Bila je velika  jednobrodna građevina pravougane osnove (36mx 8m) s polukružnom apsidom na južnoj strani. U nekoliko navrata je stradala usled požara  ali je svaki put obnavljana.  Velika rekosntrukcija ove sinagoge usledila je 1819. i do uništenja sinagoga nije menjala izgled. Oštećena je tokom bombardovanja Beograda 1941, a ostaci su srušeni 1952.

Stara sinagogoga - El kal viježo, Beograd (srušena)

Druga dorćolska sinagoga „Nova sinagoga“, El kal nuevo, podignuta je nakon sticanja nezavisnosti Srbije na Berlinskog kongresu.  El kal nuevo bio je hram koji je posećivao siromašniji svet. Porušena je u  Prvom svetskom ratu, a na tom prostoru je jevrejska opština sagradila magacinski prostor koji je opstao sve do danas.Sledeća sinagoga koja se gradila za potrebe sefardske zajedice bila je sinagoga Bet Izrael u Ulici cara Uroša. Na konkursu je pobedio projekat arhitekte Milana Kapetanovića  koji je bio  prijatelj dorćolskih Jevreja.  Sinagoga je sagrađena u mavarskom stilu .

Završena je 1908. godine, ali je u Drugom svetskom ratu zapaljena, pa je posle rata 1949. godine odlučeno da se ostaci sinagoge uklone, i da se na tom mestu sagradi Galerija freska.

Okončanjem Prvog svetskog rata Beograd je počeo da privlači sve veći broj Jevreja Aškenaza koji su se  doseljavali  iz nekadašnje Austro-Ugarske. U Beogradu ih je bilo i ranije, ali za  razliku od Sefarda nisu bili naseljeni samo u jednom delu grada,već po čitavoj varoši. Upravo zato, za lokaciju nove aškenaske sinagoge Sukat Šalom  izabran je  sam centar grada Kosmajska ulicu 51 (današnja Maršala Birjuzova).

Wikimedia/Matija

U toku Drugog svetskog rata nemački vojnici su je koristili kao bordel sa ciljem devalviranja jevrejskog hrama. 

Sinagoga Sukat Šalom je jedina ostala da služi svojoj nameni i nakon Drugog svetskog rata

S obzirom da je posle Drugog svetskog rata Zemun postao deo Beograda,  važno je pomenuti da su i Zemunu postojale dve sinagoge. Zemunska sefardska sinagoga je oštećena u savezničkom bombardovanju 1944. godine ali do kraja rata nije imala većih oštećenja.  Ipak, spornom odlukom vlasti sinagoga je srušena 1947.godine i na adresi Dubrovačke 23  podignut je stambeni blok. Projekat sinagoge bilo je delo arhitekte Josefa Marksa iz 1871.godine.

Aškenaska zemunska  sinagoga  izgrađena je u današnjoj ulici Rabina Alkalaja broj 5 sredinom XIX veka. Iako je bila očuvana posle Drugog svetskog rata,  1962. godine  prodata je  opštini Zemun. Opština je sinagogu počela da koristi za sastanke mesnog odbora i za program kulturno-umetničkog sadržaja, pa je u jednom trenutku postala i diskoteka, restoran,a njena namena je do danas ostala sporna.

Ostavite komentar

Пошаљи коментар

Vaš komentar je uspešno snimljen i biće vidljiv nakon verifikacije administratora portala.

0 Komentara