SVI ZNAMO ZA OVAJ SRPSKI GRAD, A RETKO KO DA NOSI IME PO VELIKOM SVECU: Tu se nalazi druga najstarija crkva, a VELIKA legenda vezuje se za nju

Na levoj obali reke Toplice, u mestu u Povelji knjeginje Milice 1395. godine nazvanim gradom Svetog Prokopija zbog moštiju svetitelja koje su u njemu boravile, zapadnim zidom oslonjena na padinu brda i nekadašnjeg srednjevekovnog utvrđenja Hisar, nalazi se gradska crkva Svetog velikomučenika Prokopija, piše "Slovo Juga". 

Posle Crkve Svetog Petra i Pavla kod Novog Pazara, ovo je najstarija crkva u Srbiji. Spomenikom kulture od velikog značaja proglašena je 1983. godine. O njenoj bogatoj istoriji dugoj skoro 11. vekova pričao je protojerej Nikola Ilić, starešina ove svetinje u Prokuplju.

- Hram Svetog Prokopija je iz 10. veka. Po predanju, najstariji deo koji je sačuvan, sagrađen je 934. godine u vizantijskom stilu nalik hramu Svete Sofije u Ohridu. Crkva je bila trobrodna bazilika sa kupolom, a njen pod je bio dosta niži nego što je to sada slučaj - kaže otac Nikola.

S obzirom na veliku starost svetinje, o njoj ne postoje pisani tragovi iz vremena podizanja. U narodnom sećanju ostala je priča da je crkva prvobitno bila posvećena Presvetoj Bogorodici.

- Iznad sadašnje horske galerije, gde je nekada bio ulaz u hram, postoji jedna freska iz 19. veka kojom je predstavljen događaj Pokrova Presvete Bogorodice - kaže otac Nikola za "Slovo Juga":

Po istom predanju, hram je bio posvećen Majci Božjoj sve do 1386. godine kada su Osmanlije osvojile Niš, a Srbi toga vremena veliku svetinju koja se čuvala u niškoj katedralnoj crkvi, mošti Svetog velikomučenika Prokopija, prenele ovde, u grad na Toplici.

Printsceen/RTV Homolje

 

Vojvoda Jug Bogdan koji je stolovao u Prokuplju sazidao je grobnicu koju je maskirao da neprijatelji ne bi prepoznali taj deo hrama, i u temelje crkve pohranio i mošti Svetog Prokopija koji je postradao 303. godine od cara Dioklecijana. On je, inače, bio vojvoda rimske vojske preobraćen u hrišćanstvo koji se zvao Neanije, kome se Gospod na putu za Egipat javio, krstio ga i dao mu ime Prokopije.

Mošti svetitelja ostale su u ovom hramu sve do velike seobe Srba 1690. godine, kada veći deo žitelja ovoga kraja napušta svoje domove i odlazi ka severu.

Wikipedia

 

Iz straha da Turci ne pronađu mošti Svetog Prokopija, zaštitnika grada, crkveni oci donose odluku o njihovom novom preseljenju.

- Poslednji toplički episkop Stefan Štibica odneo je mošti odavde u Sent Andreju, a potom su se one, sve do 1942. godine, nalazile u manastiru na Fruškog gori odakle su ih, najverovatnije, ustaše odnele, i o njima se više ništa ne zna - kaže otac Nikola.

Rušenja i obnove hrama

wukipedia/Jokana2

 

Crkva Svetog Prokopija je, prema rečima njenog starešine, tokom svoje duge istorije delila tragičnu sudbinu srpskog naroda. Hram je više puta rušen i paljen, ali uvek obnavljan što je doprinelo i njegovom današnjem izgledu koji se razlikuje od prvobitnog.

Osim grobnice iz 14. veka sa južne strane, sastavljene od tri prostorije sa svodovima, sredinom 19. veka na centralni deo crkve, sa severne strane, dozidani su još jedan brod sa krstionicom, deo koji je danas poznat kao tutorsko odeljenje, i priprata, dok je veći zvonik podignut početkom 20. veka. Originalna trobrodna crkva iz 10. veka danas je petobrodna bazilika sa tri apside na istoku, u koju se ulazi sa severne strane.

Najstarije slikarstvo u ovom hramu potiče iz 11. veka. To je fragment fresaka koje pripadaju stilu takozvanog "komnenskog“ slikarstva dok se na jednom zidu u donjem delu crkve nalazi deo fresaka iz 14. veka. Iznad je svod koji je podignut u 18. veku, a oslikan u 19. kada i ikonostas koji potiče iz 1847. godine i delo je umetnika Koste Nakice rodom iz Velesa, koji se potpisao ispod prestone Hristove ikone.

Tajna porodičnog blaga - mošti Svetog Đorđa

Ono što ovu crkvu izdvaja od drugih jeste činjenica da je ona, tokom vremena, dobila na čuvanje mošti još jednog svetitelja koje su i danas u njoj.

SPC

 

Mošti Svetog velikomučenika Georgija pobedonosca došle su u naš hram 1880. godine.

- To je veliki deo moštiju koji se čuvao u manastiru Đurđevi Stupovi i pošto je manastir opusteo 1689. godine, porodica Pešić je čuvala tu svetinju i prenosila je sa kolena na koleno. Kada su se preselili ovde u Toplicu, doneli su i mošti i predali ih crkvi 1880. godine. Hvala Bogu, pre nekoliko godina smo počeli da gradimo i novi hram, po zavetu naših predaka iz 1934. godine. Tada su kralj Aleksandar Karađorđević i patrijarh Varnava bili u Prokuplju povodom proslave hiljadugodišnjice postojanja ove crkve. Doneta je odluka da bude podignut novi hram koji će biti posvećen Svetom  velikomučeniku Georgiju u kome će se njegove mošti čuvati.

Prvi paraklis Svete Anastasije u Srbiji - u crkvi u Prokuplju

wikipedia/Andrija12345678

 

Ova crkva bogate istorije odnedavno ima i deo posvećen Svetoj Anastasiji, majci Svetog Save.

- U tutorskom odeljenju našeg hrama sagradili smo paraklis koji je posvećen Prepodobnoj Anastasiji Srpskoj. To nije slučajno, zato što se u Kuršumliji nalazi manastir Presvete Bogorodice koji je jedna od prve dve  zadužbine Stefana Nemanje, a u kome se Sveta Anastasija zamonašila, bila igumanija i verovatno usnula u Gospodu -  kaže sagovornik.

- I to je nešto najmanje što smo mi mogli da učinimo. Mi smo prvi hram, tačnije imamo prvi paraklis u Srbiji koji je posvećen Svetoj Anastasiji, a što je malo nepravedno i greh našeg naroda prema majci Svetog Save. Inače, prvi hram u Srpskoj pravoslavnoj crkvi uopšte na svetu, nalazi se u Arizoni u Americi. Monahinje koje pripadaju našoj crkvi, srpskoj eparhiji zapadnoevropskoj, poreklom Amerikanke, odlučile su da naprave crkvu koja će biti posvećena majci Svetog Save.

Kaže da ne smemo da zaboravljamo te svete žene, pogotovu majku Svetog Save jer zahvaljujući majkama mi imamo velike ljude. Žena je najveća svetinja. Bog je odlučio da se preko žene rodi ovaj svet, i da se sve zasniva na jednoj ženi. I za Svetu crkvu se kaže da je majka svih nas.

Kako je Jug Bogdanova crkva postala Latinska?

Wikipedia

Nedaleko od crkve Svetog Prokopija nalazi se još jedna, poznata kao Jug Bogdanova ili Latinska. Potiče iz 14. veka i otac Nikola kaže da je sazidana iz tačno određenog razloga.
Pošto dolaskom moštiju Svetog Prokopija ova crkva biva posvećena njemu, da se prethodna slava ne bi ugasila, vojvoda Jug Bogdan na 200 metara odavde zida još jedan hram koji posvećuje danu Pokrova Presvete Bogorodice.

Naziv "Latinska crkva" ovaj hram, koji još uvek ima delove originalnih fresaka koji čekaju restauraciju i konzervaciju, dobija u periodu kada oblast Toplice nasele kolonije dubrovačkih trgovaca.

Toplica se nalazi na samom nekadašnjem putu Via Militaris koji je spajao istočno i zapadno Rimsko carstvo. Najkraći trgovački put koji je polazio iz Carigrada, išao je preko Sofije i Niša, pa ovde kroz Toplicu, a zatim preko Lipljana do Drača. Ovaj deo grada u kome se nalaze oba hrama naziva se "Carina" jer je tu bila velika naseobina trgovaca Dubrovčana koji su ovde živeli i trgovali, a kraj je bio jako bogat i razvijen.

- Kasnije, u 17. i 18. veku, turske vlasti su dozvolile Latinima da vrše svoja bogosluženja u manjoj crkvi i zato je za nju ostao i taj naziv "Latinska", mada mislim da nije mudro tako nazivati našu svetinju jer je to je srpska pravoslavna crkva okrenuta ka istoku - kaže sagovornik.

U Prokuplju se slavi tokom čitave godine

Slava hrama je dan Svetog Prokopija koji je u isto vreme i slava grada Prokuplja 21. jula. Postoji puno duhovnih i kulturnih dešavanja tih dana u gradu. Na dan Pokrova 14. oktobra služi se Sveta liturgiju u crkvi Presvete Bogorodice, kao i o ostalim Bogorodičinim praznicima.

- Imamo i zavetnu litiju koja je stara, to je prvi dan Duhova, Sveta Trojica. Imamo i zapis-drvo. Odnedavno, ovde slavimo i praznik Svete Anastasije 4. jula. Daće Bog da i u novom hramu Svetog Đorđa slavimo. Sada dva puta godišnje tamo služimo svetu liturgiju, na Đurđevdan i dan Prenosa moštiju 16. novembra.

- Da pomenemo i to da je u krugu naše bolnice pre nekoliko godina uprava sagradila jednu malu crkvu koja je posvećena Svetim besrebrenicima Kozmi i Damjanu. Tada lekari dođu na svetu liturgiju, presečemo slavski kolač i pomolimo se Bogu. Eto, možemo da se pohvalimo velikim brojem slava - kaže otac Nikola.

BONUS VIDEO: U ovom manastiru se čuvaju mošti Svetog Lazara: I dalje ima trepavice na kapcima

Ostavite komentar

Пошаљи коментар

Vaš komentar je uspešno snimljen i biće vidljiv nakon verifikacije administratora portala.

0 Komentara