NachoSevilla/ShutterstockCrkva Hrista Spasitelja u Prištini
Advokat Aleksandar Radovanović, glavni pravni savetnik Eparhije raško-prizrenske, u svom autorskom tekstu koji prenosimo u celosti, analizira novi napad na crkvu Hrista Spasitelja u Prištini kroz lažne optužbe i razotkriva skrivene motive šovinističke propagande.
U nedavno objavljenom tekstu Gurakuče Kučija iz Instituta za studije hibridnog ratovanja „OKTOPUS”, pod nazivom „Šovinizam iza religije – slučaj crkve u dvorištu prištinskog Univerziteta” od 3. aprila 2025. godine, iznesen je niz zapaljivih i flagrantno netačnih tvrdnji u vezi sa Sabornom crkvom Hrista Spasitelja Srpske pravoslavne crkve u Prištini.
Gospodin Kuči je u pomenutom tekstu provokativno i neistinito prikazao ovu crkvu kao ideološko sredstvo etničke dominacije, a ne kao legitimni verski objekat. Na taj način, gospodin Kuči je metodama koje se koriste u hibridnom ratovanju Srbe proterane iz Prištine označio kao okupatore i agresore, a kršioce verskih i ljudskih prava koji bi da unište verski objekat, i preko njega svaki trag postojanja Srba u Prištini, kao navodne žrtve.
Treba napomenuti da je pomenuti autor prethodno bio usmeren protiv Srpske pravoslavne crkve, optužujući je za skrivanje oružja (što je svojevremeno demantovao KFOR). Usled hibridnog pristupa problematici i skrivanjem otvoreno šovinističkih stavova pod plaštom pravnog i naučnog pristupa, potrebno je na kratko osvrnuti se na tekst, kako bi i poslednja sumnja u pravu nameru teksta, i otvoreni animozitet autora prema SPC, nestala. Time će se tekst pokazati kao ono što u suštini jeste – još jedan u nizu tekstova uperenih protiv SPC i njene verske i kulturne baštine, kojima se dodatno raspiruje mržnja i delegitimiše samo postojanje SPC na ovom prostoru, dok se učinjeni i nekažnjeni zločini pokušavaju sakriti.
trabantos/Shutterstock
Crkva Hrista Spasitelja u Prištini
Saborna crkva Hrista Spasitelja izgrađena je početkom devedesetih godina prošlog veka, nakon peticije velikog broja pravoslavnih vernika koji nisu imali sabornu crkvu. Izgradnja crkve je prethodno započeta pre Drugog svetskog rata, ali je zbog rata prekinuta, a zemljište oduzeto. Dakle, radi se o potrebi pravoslavnih vernika koja je postojala još pre Drugog svetskog rata, ali usled nacističkog nasilja, a zatim i komunističke represije, nije mogla biti izgrađena.
Gradnja sadašnje crkve započeta je ne od strane Miloševićevog režima, već od strane tadašnjeg episkopa raško-prizrenskog, potonjeg patrijarha Pavla, u vreme kada je u Prištini živelo oko 40.000 Srba. Građevinske dozvole i lokacija obezbeđeni su u skladu sa zakonskim normama toga vremena. Opravdano verujemo da je ova crkva jedan od retkih objekata na Kosovu koji je prošao sve zakonske procedure, i čije su dozvole i vlasništvo nad zemljom neupitni, i pre i posle rata (što ju je, uostalom, i sačuvalo od brojnih napada).
Označavanje ovog osvećenog verskog mesta kao „šovinističkog” ili „instrumenta okupacije” predstavlja grubo iskrivljavanje njegove stvarne verske namene i podriva temeljne slobode veroispovesti garantovane kako međunarodnim konvencijama, tako i kosovskim zakonima koji regulišu slobodu veroispovesti.
Iako je, usled ratnih sukoba i posleratnih zbivanja, ostala nedovršena, Saborna crkva Hrista Spasitelja predstavlja osvećeni verski objekat koji je od velikog značaja za Srpsku pravoslavnu crkvu. Suprotno prikazu gospodina Kučija, ova crkva nije ni jedina ni nesrazmerno velika u odnosu na druge verske objekte u Prištini. U ovom gradu se nalaze i neuporedivo veća katolička katedrala, a u izgradnji je i ogromna centralna džamija, što ukazuje na mogućnost multikonfesionalne prirode grada, u kojem pravoslavna zajednica s pravom očekuje ravnopravan tretman i zaštitu svojih verskih objekata.
Shutterstock/Yu Xichao
Crkva Hrista Spasitelja u Prištini
Iako ceo tekst gospodina Kučija počiva na premisi da je u gradu bez Srba takav objekat nepotreban i, po njemu, obeležje „srpske okupacije i dominacije”, gospodin Kuči bi, u ime intelektualnog poštenja, trebalo da naglasi da Srba u Prištini gotovo da nema zbog posleratnog progona i otvorenog i nekažnjenog nasilja nad njima, kao i zbog sprečavanja njihovog povratka. U takvim okolnostima, ova crkva stoji i kao spomenik represiji nad 40.000 ljudi, čiju je sudbinu pratila i sama crkva. Njeno nestajanje bilo bi i brisanje sećanja na užasan zločin nad 40.000 proteranih Prištevaca, što je možda i bila namera ovakvih brojnih pokušaja nakon rata.
Važno je naglasiti da je do sada više puta potvrđeno da je crkva u potpunosti legalno građena, na zemljištu čiji je vlasnik. Kosovske vlasti su nakon rata više puta pokušale da ospore to, ali bez uspeha. Poslednji takav pokušaj se završio 2017. godine, kada je zahtev Univerziteta odbačen.
Nakon tog neuspeha, pokrenut je još jedan sudski proces, u kojem se već nekoliko godina ne donose određene proceduralne odluke. Međutim, pokrenuti sudski postupci i dalje ne znače da postoji bilo šta sporno sa našom crkvom. Postupke može da pokrene bilo ko, ali stanje na terenu može da se promeni tek nakon pravosnažne sudske presude.
Pozivanje gospodina Kučija na Četvrtu ženevsku konvenciju i Hašku konvenciju kao dokaz navodne ilegalnosti izgradnje crkve predstavlja potpuno pogrešno tumačenje ovih pravnih instrumenata i ponovni pokušaj uvlačenja crkve u politiku. U ime crkve nije oduzeto ništa od bilo koga, niti je crkva Hrista Spasitelja građena da služi vojnim ciljevima, i tu se svaka priča o navodnim vezama sa međunarodnim pravom u tekstu završava.
Foto: Aleksandar Trifunović
Ikona Hrista u Pećkoj patrijaršiji
Ako imamo na umu da je crkva izgrađena nakon želje stanovnika Prištine pravoslavne veroispovesti, koji su vekovima živeli u Prištini, vide se prave namere pisca teksta, prikrivene pozivanjem na međunarodno pravo. Pisac teksta svoje bivše sugrađane, koji su nakon rata proterani iz Prištine, u ovom tekstu označava kao okupatore, a verski objekat, koji je i pored brojnih pokušaja ostao kao spomenik zločinu nad njegovim sugrađanima, obeležava kao političko-vojni objekat, koji bi trebalo ukloniti kako ne bi ostao ni najmanji trag tog užasnog zločina.
Osim toga, tvrdnje g. Kučija značajno ignorišu brojna i dokumentovana kršenja verskih sloboda i imovinskih prava srpske pravoslavne zajednice od strane kosovskih institucija. Kosovske vlasti su u više navrata sprečavale održavanje verskih službi u Sabornoj crkvi Hrista Spasitelja, grubo kršeći kako međunarodne norme o verskim slobodama, tako i obaveze preuzete u okviru Aneksa V Ahtisarijevog plana, kojim se eksplicitno garantuje sloboda veroispovesti i pravo SPC-a na imovinu.
Ovi slučajevi su navođeni u izveštajima o verskim slobodama američkog Stejt departmenta i drugim međunarodnim izveštajima o verskim slobodama na Kosovu, i kao takvi su neupitni za ceo civilizovani svet.
Lica koja su se ranije bavila ovom temom, na sličan način, imala su ideje da se crkva prosto oduzme od Srpske pravoslavne crkve i pretvori u muzej. U maju 2022. i 2023. godine, kosovske vlasti su bez pravnog osnova zabranile Eparhiji raško-prizrenskoj održavanje bogosluženja povodom praznika Vaznesenja. Svaka od ovih zabrana sprovedena je bez bilo kakve pisane odluke i uz pozivanje na nejasne bezbednosne razloge. Ove sistemske zabrane predstavljaju ozbiljno kršenje osnovnih verskih prava, kao što su pravo na slobodu okupljanja i bogosluženja, koji su kamen temeljac međunarodnih normi o verskim slobodama u demokratskom svetu.
Situaciju dodatno otežavaju brojni napadi i zloupotrebe kojima je crkva bila izložena tokom godina. Nakon rata 1999. godine, suprotno navodima iz teksta, zabeleženo je nekoliko oružanih napada na crkvu, a sprečen je i pokušaj miniranja. Kada se nije uspelo sa fizičkim uništenjem verskog objekta, naša crkva je potom pretvorena u javnu deponiju i toalet.
Nakon nastojanja SPC da se crkva očisti i zaštiti, usledile su političke demonstracije i dodatno skrnavljenje objekta grafitima i snimanje skarednog spota, što je direktan pokazatelj nepoštovanja i neprijateljstva prema srpskoj zajednici, ali i hrišćanskoj tradiciji. Odsustvo adekvatne reakcije kosovskih vlasti na ovakve incidente doprinosi atmosferi netolerancije i stalnih pritisaka, i stoga je pitanje ove crkve i te kako legitimna tema za status verskih sloboda na Kosovu.
U martu 2025. godine, televizija Koha prenela je dijalog dvojice profesora, kosovskih Albanaca, gde je otvoreno iznet stav da je crkva Hrista Spasa trebalo da bude uništena posle rata. Ovakva zapaljiva retorika ne samo da raspiruje međunacionalnu netrpeljivost, već i ugrožava zajednički život svih građana. Nijedan nivo vlasti niti bilo ko iz intelektualne javnosti nije reagovao na ove provokacije. Ovo jača zabrinutost srpske zajednice zbog dodatnog marginalizovanja, brisanja kulturnog nasleđa, istorijskog revizionizma i konačnog pretvaranja Kosova u etničku albansku državu.
Wikipedia/Sonia Budini
Crkva Hrista Spasitelja u Prištini
Ovakva razmatranja na TV Koha, kao i tekst gospodina Kučija, nacionalizam i netoleranciju za bilo šta što nije albansko pokušavaju da uviju u pseudo-naučne i pseudo-pravne rasprave, zbog čega su još opasniji od otvorene mržnje koju SPC trpi godinama. Institut gospodina Kučija pokušava da se nametne kao organizacija koja se bori protiv metoda hibridnog ratovanja, dok iste metode protiv kojih se navodno bori primenjuje protiv verske ustanove koja je i inače pod stalnim pritiscima albanskih nacionalista i ekstremista.
Da budemo i potpuno precizni: proglašavanje Srpske Pravoslavne crkve, u situaciji u kojoj je stalno izložena napadima, pretnjama i uskraćivanju prava, za navodnog agresora, upravo predstavlja metode hibridnog ratovanja, koje gledamo po celom svetu.
Posebno je problematično isticanje OVK kao navodnog zaštitnika srpske pravoslavne duhovne baštine. Istorijske činjenice, brojne fotografije i međunarodni izveštaji jasno pokazuju da je ovaj stav daleko od stvarnosti. Srpske pravoslavne crkve su uništavane od strane pojedinih pripadnika OVK i tokom i nakon rata, a na brojnim oskrnavljenim hrišćanskim crkvama i grobljima na Kosovu i danas se mogu videti grafiti OVK i tragovi vandalizma.
Odnos prema baštini SPC i brojnim srednjovekovnim srpskim crkvama može se videti u više međunarodnih izveštaja o pogromu u martu 2004. godine, kao i u izveštajima o posleratnom nasilju i rušenju. Cinično proglašavanje napadača za zaštitnike predstavlja još jedan primer upotrebe hibridnih metoda u samo jednom tekstu.
Uzevši sve u obzir, radi se o tekstu u kojem su bivši sugrađani gospodina Kučija, koji su u Prištini živeli stotinama godina, kolektivno proglašeni za okupatore, dok je njihov verski objekat, koji je godinama skranjivan, koji su ekstremisti pokušavali da unište, i koji je postao simbol nepoštovanja verskih prava pravoslavnih hrišćana na Kosovu, proglašen za simbol okupacije.
Wikipedia/Bdx
Crkva Hrista Spasitelja u Prištini
Iz ovog stava proizilazi da treba nestati na bilo koji dostupan način. Dešifrujući metode novogovora koje su postavljene daleko pre gospodina Kučija, tekst implicira da spomenik, koji je preživeo kao podsetnik na jedan užasan posleratni zločin – masovno proterivanje Srba iz gradova na Kosovu, pre svega iz Prištine – treba uništiti ili pretvoriti u nešto drugo.
Međunarodna zajednica i diplomatski akteri treba da insistiraju na punoj zaštiti verskih sloboda i prava srpske zajednice, jer samo tako Kosovo može izgraditi trajni mir i stabilnost zasnovane na poštovanju nasleđa svih zajednica i svih građana Kosova, bez obzira na njihovo etničko i versko poreklo. Pitanje zaštite SPC i njene baštine na Kosovu bila je tema Ahtisarijevog Sveobuhvatnog plana iz 2007. godine, koji je Priština preuzela kao obavezu pred međunarodnom zajednicom, kao i zakona koji iz njega proizilaze, kao i najnovijih obaveza u Briselskom i Ohridskom sporazumu iz 2023. godine.
Sve ovo argumentovano pokazuje da nije reč o fiktivnim pitanjima, već o suštinskim problemima u kosovskom društvu, čije će rešavanje biti važan pokazatelj civilizacijske zrelosti Prištine. Ako se bilo ko nada da će Kosovo moći da postigne bilo kakav napredak bez realnog ispunjavanja fundamentalnih evropskih i civilizacijskih vrednosti, onda svi u tom društvu treba da se zapitaju gde to društvo stvarno stremi i kakve vrednosti želi da podstiče.
Ukoliko se radi o vrednostima iz citiranog teksta gospodina Kučija, to nisu vrednosti koje će bilo koje društvo odvesti ka cilju za koji se vredi boriti.
U zaštićenoj zoni nadomak Prizrena izvedeni su nelegalni građevinski radovi koji prete opstanku isposnice. Stručnjaci su na terenu procenili razmere štete, dok monasi Visokih Dečana s tugom posmatraju kako vekovno duhovno utočište trpi posledice nesavesnih zahvata.
U znak poštovanja prema žrtvama tragičnih događaja iz 2004. godine, vernici su se okupili u svetinji, i podsećajući na borbu i snagu srpskog naroda na Kosovu i Metohiji.
Poziv na rušenje saborne crkve u Prištini izazvao je duboku zabrinutost među Srbima i svim onima koji veruju u očuvanje kulturnog nasleđa, dok Eparhija raško-prizrenska oštro osuđuje ovaj ekstremistički čin.
Episkopnovobrdski smatra da mnogi Albanci sa razlogom osećaju da te svetinje pripadaju i njima, zato što se u velikom broju slučajeva neko od njihovih predaka, kao pravoslavni Srbin, molio u tim svetinjama.
U danima posta kada je riba dozvoljena, trpeza može da zasija jednostavnošću - uz kuvanu ribu s mladim povrćem i mirođijom, po receptu iz manastirske kuhinje koji spaja ukus i smirenje.
U knjizi „Misli za svaki dan u godini“, Sveti Teofan Zatvornik u šestu nedelju Velikoga posta ukazuje na opasnost od brze zaboravnosti i povratka grešnim delima, čak i nakon što smo primili Božiju milost.
U vreme strogog posta često ponestane ideja za ukusne obroke na vodi. Donosimo autentičan recept za paštetu od belog pasulja – kremastu, zasitnu i punu ukusa!
Uoči druge godišnjice od tragedije koja je odnela 57 života, otac Hristodulos Papaioanu kaže da je kroz ovaj neverojatan gubitak pronašao snagu da se nosi s patnjom.
Ne morate se odricati bogatih ukusa ni tokom posta – kombinacija crvenog pasulja, prepečenih oraha i začina trpezu će učiniti bogatom vitaminima i vlaknima.
Jedan od najstarijih srpskih manastirskih kompleksa, uklesan u stenu pre osam vekova, postaje žrtva nemara i nelegalnih radova. Hoće li biti kasno kada se svi konačno osvrnemo?
Stotine vernika okupilo se u kosmetskoj svetinji, na liturgiji koju je služio mitropolit Teodosije, uz poruke nade i mira iz Božićne poslanice patrijarha srpskog.
U razgovoru povodom najradosnijeg hrišćanskog praznika, arhiepiskop i mitropolit raško-prizrenski govori o očuvanju vere, tradicionalnih vrednosti i porodice, duhovnim izazovima savremenog društva i neprolaznoj nadi u Božiju pravdu, koja nas poziva na ljubav, praštanje i istrajnost.
U sabornom hramu Svetog Đorđa u Prizrenu vernici su svedočili neobičnom čudu - suze su počele teku iz očiju Isusa na ikoni, podsećajući nas na neprestanu Božiju prisutnost i ljubav prema narodu na Kosovu i Metohiji.
Sa zvončićima oko vrata i vrbovim grančicama u rukama, stotine dece i vernika prošle su u molitvenom hodu do hrama Svetog Save, gde je vladika Petar služio bdenije uoči praznika Cveti — ulaska Gospodnjeg u Jerusalim.
U poruci povodom jevrejskog praznika slobode i nade, poglavar Srpske pravoslavne crkve istakao je značaj zajedničkog života, međusobnog poštovanja i univerzalnih vrednosti koje spajaju pripadnike različitih vera u savremenom društvu.
U hramu Svetog Save, na Lazarevu subotu, služen je pomen blaženopočivšem Patrijarhu Irineju, čije je vođstvo oblikovalo Srpsku Pravoslavnu Crkvu i narod.
U nadahnutom predavanju protojereja-stavrofora Gojka Perovića vernici su otkrili da Vaskršnji post nije samo uzdržanje od hrane, već duboka duhovna borba i putovanje ka Hristu, koje se u danima Strasne sedmice pretvara u tiho svedočenje pred licem Gospodnjim.
To je bilo prvi put da je pomerena od najmanje 1810. godine, kada su sprovedeni poslednji radovi zbog požara u bazilici, a možda i ranije, rekao je otac Samuel Aghojan iz Jermenske crkve.
Ekipa portala religija.rs posetila je crkvu Svetih apostola Petra i Pavla u rodnom mestu blaženopočivšeg patrijarha srpskog, koja je postala simbol vere, upornosti i ljubavi, dok mozaik sa njegovim likom podseća na svetlost koju je ovaj veliki duhovnik ostavio.
Kad je došla, dobila je svoju keliju u kojoj su bili samo krevet bez dušeka, peć i ćebe preko kreveta. To je simbol početka prilagođavanja asketskom životu.
Bez kapi viška ulja, a hrskav do savršenstva — ovo starinsko jelo sa manastirskih trpeza pokazuje da istinska čarolija dolazi iz jednostavnosti i vere u meru.
