NachoSevilla/ShutterstockCrkva Hrista Spasitelja u Prištini
Advokat Aleksandar Radovanović, glavni pravni savetnik Eparhije raško-prizrenske, u svom autorskom tekstu koji prenosimo u celosti, analizira novi napad na crkvu Hrista Spasitelja u Prištini kroz lažne optužbe i razotkriva skrivene motive šovinističke propagande.
U nedavno objavljenom tekstu Gurakuče Kučija iz Instituta za studije hibridnog ratovanja „OKTOPUS”, pod nazivom „Šovinizam iza religije – slučaj crkve u dvorištu prištinskog Univerziteta” od 3. aprila 2025. godine, iznesen je niz zapaljivih i flagrantno netačnih tvrdnji u vezi sa Sabornom crkvom Hrista Spasitelja Srpske pravoslavne crkve u Prištini.
Gospodin Kuči je u pomenutom tekstu provokativno i neistinito prikazao ovu crkvu kao ideološko sredstvo etničke dominacije, a ne kao legitimni verski objekat. Na taj način, gospodin Kuči je metodama koje se koriste u hibridnom ratovanju Srbe proterane iz Prištine označio kao okupatore i agresore, a kršioce verskih i ljudskih prava koji bi da unište verski objekat, i preko njega svaki trag postojanja Srba u Prištini, kao navodne žrtve.
Treba napomenuti da je pomenuti autor prethodno bio usmeren protiv Srpske pravoslavne crkve, optužujući je za skrivanje oružja (što je svojevremeno demantovao KFOR). Usled hibridnog pristupa problematici i skrivanjem otvoreno šovinističkih stavova pod plaštom pravnog i naučnog pristupa, potrebno je na kratko osvrnuti se na tekst, kako bi i poslednja sumnja u pravu nameru teksta, i otvoreni animozitet autora prema SPC, nestala. Time će se tekst pokazati kao ono što u suštini jeste – još jedan u nizu tekstova uperenih protiv SPC i njene verske i kulturne baštine, kojima se dodatno raspiruje mržnja i delegitimiše samo postojanje SPC na ovom prostoru, dok se učinjeni i nekažnjeni zločini pokušavaju sakriti.
trabantos/Shutterstock
Crkva Hrista Spasitelja u Prištini
Saborna crkva Hrista Spasitelja izgrađena je početkom devedesetih godina prošlog veka, nakon peticije velikog broja pravoslavnih vernika koji nisu imali sabornu crkvu. Izgradnja crkve je prethodno započeta pre Drugog svetskog rata, ali je zbog rata prekinuta, a zemljište oduzeto. Dakle, radi se o potrebi pravoslavnih vernika koja je postojala još pre Drugog svetskog rata, ali usled nacističkog nasilja, a zatim i komunističke represije, nije mogla biti izgrađena.
Gradnja sadašnje crkve započeta je ne od strane Miloševićevog režima, već od strane tadašnjeg episkopa raško-prizrenskog, potonjeg patrijarha Pavla, u vreme kada je u Prištini živelo oko 40.000 Srba. Građevinske dozvole i lokacija obezbeđeni su u skladu sa zakonskim normama toga vremena. Opravdano verujemo da je ova crkva jedan od retkih objekata na Kosovu koji je prošao sve zakonske procedure, i čije su dozvole i vlasništvo nad zemljom neupitni, i pre i posle rata (što ju je, uostalom, i sačuvalo od brojnih napada).
Označavanje ovog osvećenog verskog mesta kao „šovinističkog” ili „instrumenta okupacije” predstavlja grubo iskrivljavanje njegove stvarne verske namene i podriva temeljne slobode veroispovesti garantovane kako međunarodnim konvencijama, tako i kosovskim zakonima koji regulišu slobodu veroispovesti.
Iako je, usled ratnih sukoba i posleratnih zbivanja, ostala nedovršena, Saborna crkva Hrista Spasitelja predstavlja osvećeni verski objekat koji je od velikog značaja za Srpsku pravoslavnu crkvu. Suprotno prikazu gospodina Kučija, ova crkva nije ni jedina ni nesrazmerno velika u odnosu na druge verske objekte u Prištini. U ovom gradu se nalaze i neuporedivo veća katolička katedrala, a u izgradnji je i ogromna centralna džamija, što ukazuje na mogućnost multikonfesionalne prirode grada, u kojem pravoslavna zajednica s pravom očekuje ravnopravan tretman i zaštitu svojih verskih objekata.
Shutterstock/Yu Xichao
Crkva Hrista Spasitelja u Prištini
Iako ceo tekst gospodina Kučija počiva na premisi da je u gradu bez Srba takav objekat nepotreban i, po njemu, obeležje „srpske okupacije i dominacije”, gospodin Kuči bi, u ime intelektualnog poštenja, trebalo da naglasi da Srba u Prištini gotovo da nema zbog posleratnog progona i otvorenog i nekažnjenog nasilja nad njima, kao i zbog sprečavanja njihovog povratka. U takvim okolnostima, ova crkva stoji i kao spomenik represiji nad 40.000 ljudi, čiju je sudbinu pratila i sama crkva. Njeno nestajanje bilo bi i brisanje sećanja na užasan zločin nad 40.000 proteranih Prištevaca, što je možda i bila namera ovakvih brojnih pokušaja nakon rata.
Važno je naglasiti da je do sada više puta potvrđeno da je crkva u potpunosti legalno građena, na zemljištu čiji je vlasnik. Kosovske vlasti su nakon rata više puta pokušale da ospore to, ali bez uspeha. Poslednji takav pokušaj se završio 2017. godine, kada je zahtev Univerziteta odbačen.
Nakon tog neuspeha, pokrenut je još jedan sudski proces, u kojem se već nekoliko godina ne donose određene proceduralne odluke. Međutim, pokrenuti sudski postupci i dalje ne znače da postoji bilo šta sporno sa našom crkvom. Postupke može da pokrene bilo ko, ali stanje na terenu može da se promeni tek nakon pravosnažne sudske presude.
Pozivanje gospodina Kučija na Četvrtu ženevsku konvenciju i Hašku konvenciju kao dokaz navodne ilegalnosti izgradnje crkve predstavlja potpuno pogrešno tumačenje ovih pravnih instrumenata i ponovni pokušaj uvlačenja crkve u politiku. U ime crkve nije oduzeto ništa od bilo koga, niti je crkva Hrista Spasitelja građena da služi vojnim ciljevima, i tu se svaka priča o navodnim vezama sa međunarodnim pravom u tekstu završava.
Foto: Aleksandar Trifunović
Ikona Hrista u Pećkoj patrijaršiji
Ako imamo na umu da je crkva izgrađena nakon želje stanovnika Prištine pravoslavne veroispovesti, koji su vekovima živeli u Prištini, vide se prave namere pisca teksta, prikrivene pozivanjem na međunarodno pravo. Pisac teksta svoje bivše sugrađane, koji su nakon rata proterani iz Prištine, u ovom tekstu označava kao okupatore, a verski objekat, koji je i pored brojnih pokušaja ostao kao spomenik zločinu nad njegovim sugrađanima, obeležava kao političko-vojni objekat, koji bi trebalo ukloniti kako ne bi ostao ni najmanji trag tog užasnog zločina.
Osim toga, tvrdnje g. Kučija značajno ignorišu brojna i dokumentovana kršenja verskih sloboda i imovinskih prava srpske pravoslavne zajednice od strane kosovskih institucija. Kosovske vlasti su u više navrata sprečavale održavanje verskih službi u Sabornoj crkvi Hrista Spasitelja, grubo kršeći kako međunarodne norme o verskim slobodama, tako i obaveze preuzete u okviru Aneksa V Ahtisarijevog plana, kojim se eksplicitno garantuje sloboda veroispovesti i pravo SPC-a na imovinu.
Ovi slučajevi su navođeni u izveštajima o verskim slobodama američkog Stejt departmenta i drugim međunarodnim izveštajima o verskim slobodama na Kosovu, i kao takvi su neupitni za ceo civilizovani svet.
Lica koja su se ranije bavila ovom temom, na sličan način, imala su ideje da se crkva prosto oduzme od Srpske pravoslavne crkve i pretvori u muzej. U maju 2022. i 2023. godine, kosovske vlasti su bez pravnog osnova zabranile Eparhiji raško-prizrenskoj održavanje bogosluženja povodom praznika Vaznesenja. Svaka od ovih zabrana sprovedena je bez bilo kakve pisane odluke i uz pozivanje na nejasne bezbednosne razloge. Ove sistemske zabrane predstavljaju ozbiljno kršenje osnovnih verskih prava, kao što su pravo na slobodu okupljanja i bogosluženja, koji su kamen temeljac međunarodnih normi o verskim slobodama u demokratskom svetu.
Situaciju dodatno otežavaju brojni napadi i zloupotrebe kojima je crkva bila izložena tokom godina. Nakon rata 1999. godine, suprotno navodima iz teksta, zabeleženo je nekoliko oružanih napada na crkvu, a sprečen je i pokušaj miniranja. Kada se nije uspelo sa fizičkim uništenjem verskog objekta, naša crkva je potom pretvorena u javnu deponiju i toalet.
Nakon nastojanja SPC da se crkva očisti i zaštiti, usledile su političke demonstracije i dodatno skrnavljenje objekta grafitima i snimanje skarednog spota, što je direktan pokazatelj nepoštovanja i neprijateljstva prema srpskoj zajednici, ali i hrišćanskoj tradiciji. Odsustvo adekvatne reakcije kosovskih vlasti na ovakve incidente doprinosi atmosferi netolerancije i stalnih pritisaka, i stoga je pitanje ove crkve i te kako legitimna tema za status verskih sloboda na Kosovu.
U martu 2025. godine, televizija Koha prenela je dijalog dvojice profesora, kosovskih Albanaca, gde je otvoreno iznet stav da je crkva Hrista Spasa trebalo da bude uništena posle rata. Ovakva zapaljiva retorika ne samo da raspiruje međunacionalnu netrpeljivost, već i ugrožava zajednički život svih građana. Nijedan nivo vlasti niti bilo ko iz intelektualne javnosti nije reagovao na ove provokacije. Ovo jača zabrinutost srpske zajednice zbog dodatnog marginalizovanja, brisanja kulturnog nasleđa, istorijskog revizionizma i konačnog pretvaranja Kosova u etničku albansku državu.
Wikipedia/Sonia Budini
Crkva Hrista Spasitelja u Prištini
Ovakva razmatranja na TV Koha, kao i tekst gospodina Kučija, nacionalizam i netoleranciju za bilo šta što nije albansko pokušavaju da uviju u pseudo-naučne i pseudo-pravne rasprave, zbog čega su još opasniji od otvorene mržnje koju SPC trpi godinama. Institut gospodina Kučija pokušava da se nametne kao organizacija koja se bori protiv metoda hibridnog ratovanja, dok iste metode protiv kojih se navodno bori primenjuje protiv verske ustanove koja je i inače pod stalnim pritiscima albanskih nacionalista i ekstremista.
Da budemo i potpuno precizni: proglašavanje Srpske Pravoslavne crkve, u situaciji u kojoj je stalno izložena napadima, pretnjama i uskraćivanju prava, za navodnog agresora, upravo predstavlja metode hibridnog ratovanja, koje gledamo po celom svetu.
Posebno je problematično isticanje OVK kao navodnog zaštitnika srpske pravoslavne duhovne baštine. Istorijske činjenice, brojne fotografije i međunarodni izveštaji jasno pokazuju da je ovaj stav daleko od stvarnosti. Srpske pravoslavne crkve su uništavane od strane pojedinih pripadnika OVK i tokom i nakon rata, a na brojnim oskrnavljenim hrišćanskim crkvama i grobljima na Kosovu i danas se mogu videti grafiti OVK i tragovi vandalizma.
Odnos prema baštini SPC i brojnim srednjovekovnim srpskim crkvama može se videti u više međunarodnih izveštaja o pogromu u martu 2004. godine, kao i u izveštajima o posleratnom nasilju i rušenju. Cinično proglašavanje napadača za zaštitnike predstavlja još jedan primer upotrebe hibridnih metoda u samo jednom tekstu.
Uzevši sve u obzir, radi se o tekstu u kojem su bivši sugrađani gospodina Kučija, koji su u Prištini živeli stotinama godina, kolektivno proglašeni za okupatore, dok je njihov verski objekat, koji je godinama skranjivan, koji su ekstremisti pokušavali da unište, i koji je postao simbol nepoštovanja verskih prava pravoslavnih hrišćana na Kosovu, proglašen za simbol okupacije.
Wikipedia/Bdx
Crkva Hrista Spasitelja u Prištini
Iz ovog stava proizilazi da treba nestati na bilo koji dostupan način. Dešifrujući metode novogovora koje su postavljene daleko pre gospodina Kučija, tekst implicira da spomenik, koji je preživeo kao podsetnik na jedan užasan posleratni zločin – masovno proterivanje Srba iz gradova na Kosovu, pre svega iz Prištine – treba uništiti ili pretvoriti u nešto drugo.
Međunarodna zajednica i diplomatski akteri treba da insistiraju na punoj zaštiti verskih sloboda i prava srpske zajednice, jer samo tako Kosovo može izgraditi trajni mir i stabilnost zasnovane na poštovanju nasleđa svih zajednica i svih građana Kosova, bez obzira na njihovo etničko i versko poreklo. Pitanje zaštite SPC i njene baštine na Kosovu bila je tema Ahtisarijevog Sveobuhvatnog plana iz 2007. godine, koji je Priština preuzela kao obavezu pred međunarodnom zajednicom, kao i zakona koji iz njega proizilaze, kao i najnovijih obaveza u Briselskom i Ohridskom sporazumu iz 2023. godine.
Sve ovo argumentovano pokazuje da nije reč o fiktivnim pitanjima, već o suštinskim problemima u kosovskom društvu, čije će rešavanje biti važan pokazatelj civilizacijske zrelosti Prištine. Ako se bilo ko nada da će Kosovo moći da postigne bilo kakav napredak bez realnog ispunjavanja fundamentalnih evropskih i civilizacijskih vrednosti, onda svi u tom društvu treba da se zapitaju gde to društvo stvarno stremi i kakve vrednosti želi da podstiče.
Ukoliko se radi o vrednostima iz citiranog teksta gospodina Kučija, to nisu vrednosti koje će bilo koje društvo odvesti ka cilju za koji se vredi boriti.
U zaštićenoj zoni nadomak Prizrena izvedeni su nelegalni građevinski radovi koji prete opstanku isposnice. Stručnjaci su na terenu procenili razmere štete, dok monasi Visokih Dečana s tugom posmatraju kako vekovno duhovno utočište trpi posledice nesavesnih zahvata.
U znak poštovanja prema žrtvama tragičnih događaja iz 2004. godine, vernici su se okupili u svetinji, i podsećajući na borbu i snagu srpskog naroda na Kosovu i Metohiji.
Poziv na rušenje saborne crkve u Prištini izazvao je duboku zabrinutost među Srbima i svim onima koji veruju u očuvanje kulturnog nasleđa, dok Eparhija raško-prizrenska oštro osuđuje ovaj ekstremistički čin.
Episkopnovobrdski smatra da mnogi Albanci sa razlogom osećaju da te svetinje pripadaju i njima, zato što se u velikom broju slučajeva neko od njihovih predaka, kao pravoslavni Srbin, molio u tim svetinjama.
Biblija opisuje četiri jahača Apokalipse koji donose rat, glad, bolest i smrt, a Sveti Oci nas uče šta njihovo pojavljivanje znači za čovečanstvo i dolazak Hrista.
Na Svetouspenskom groblju u Somboru, u tišini i molitvenom zajedništvu, okupili su se prijatelji, monasi i vernici da isprate majku igumana Haritona, dok je patrijarh podsetio na duboku istinu o životu, smrti i večnoj ljubavi koju donosi vera.
Obraćajući se učesnicima samita AI for Good, poglavar Katoličke crkve upozorio je da, uprkos tehnološkom napretku koji menja sve sfere života, ljudske vrednosti, moralni sud i sposobnost savesti ostaju nezamenjivi.
U vreme mrsnih dana, kada se mirisi mlečnih jela i toplog hleba šire konacima, monahinje pripremaju salatu od sremuša — lekovitog zelenog dara prirode, koji u ovom receptu postaje hranljiv i lagan obrok, pogodan za doručak ili večeru.
Otkrijte kako pivo pretvara ovo jednostavno jelo u ukusnu salatu sa istorijom dugom vekovima, zapisanu još 1855. u "Srbskom kuvaru" jeromonaha Jerotija iz Krušedola.
Porodice koje su se posle rata vratile na svoja ognjišta ostale su bez domova i uspomena – monahinje i meštani rizikovali živote da spasu selo od potpunog uništenja.
Eparhija raško-prizrenska podnela novu krivičnu prijavu protiv Nikole Džufke, Albanca koji godinama nasilno upada u pravoslavne hramove i pokušava da ih prisvoji za svoju organizaciju, dok SPC upozorava da kosovske institucije godinama ćute na njegove napade.
U selu gde još odjekuju molitve predaka, pravoslavni vernici okupili su se oko igumana Save da pokažu kako crkva nije samo građevina, već zavet – i da će, ako zatreba, služiti i u šumi, kao u prvim hrišćanskim vremenima.
Obnovljena, svojevrsni je kulturni centar Prizrena koji u rekonstruisanom i adaptiranom atrijumu okuplja malobrojne Srbe iz Prizrena i mnoge raseljene Prizrence na dan slave grada, kao i mnoge hodočasnike carskog Prizrena.
Na Svetouspenskom groblju u Somboru, u tišini i molitvenom zajedništvu, okupili su se prijatelji, monasi i vernici da isprate majku igumana Haritona, dok je patrijarh podsetio na duboku istinu o životu, smrti i večnoj ljubavi koju donosi vera.
Grad Loznica planira da deo porte Pokrovskog hrama pretvori u parking i sportske terene, dok Eparhija šabačka upozorava da je reč o svetinji i kulturnom dobru natopljenom krvlju srpskih ustanika.
Mitropolit šumadijski Jovan i episkop švajcarski Andrej poslali su snažne poruke o veri, obnovi i duhovnoj snazi liturgije, dok je hram Svetih apostola Petra i Pavla u Aranđelovcu zablistao na veliki praznik.
Visokopreosvećeni mitropolit Justin je besedio vernima o značaju Svetih apostola Petra i Pavla, njihovim životima i suštini pečata apostolstva u Gospodu:
Miroslav Hadži Vasić, naslednik travarske i kostolomačke tradicije, više od 50 puta boravio je na Hilandaru, pomažući bratiji uz blagoslov patrijarha Pavla.
Miroslav Hadži Vasić, naslednik travarske i kostolomačke tradicije, više od 50 puta boravio je na Hilandaru, pomažući bratiji uz blagoslov patrijarha Pavla.
U besedi za četvrtak šeste sedmice po Duhovima, Sveti Nikolaj Ohridski i Žički otkriva zašto vera sama po sebi ništa ne znači ako čovek ne zna njen pravi cilj – spasenje svoje duše i večno življenje u Carstvu Božjem.
Otkrivamo vam tradicionalni način pripreme starog jela iz Šumadije, koje i danas miriše iz manastirskih trpezarija i zbog kojeg će svako tražiti još jedan tanjir.
