SPISI SU UNIŠTENI, A TRI SAČUVANA PREDMETA KLJUČNA SU U RAZUMEVANJU ISTORIJE CRKVE: Srpska svetinja, preživela miniranja i burnu prošlost, i danas okuplja vernike
Svetinja pod Kozarom je poznata po tri znamenitosti: Jevanđelju, kamenu temeljcu i zvonu.
Crkva u Turjaku, malom mestu kod Gradiške, izgrađena pre više od 140 godina, u kojoj se u vreme pravoslavnih svetkovina okuplja mnoštvo vernika iz celog Potkozarja, nadaleko je čuvena po tri znamenitosti. To su Jevađelje iz 1890. godine, kamen temeljac iz 1883. i zvono iz 1925. godine, oštećeno u Drugom svetskom ratu. Izloženi su u crkvenoj porti kao znamenitosti i dragocenosti, nemi svedoci burne prošlosti i tragične istorije.
Crkva u Turjaku, posvećena Svetom proroku Iliji, osvećena je 2. avgusta 1883. godine. Učinilo je to brojno sveštenstvo protoprezviterata bosanskogradiškog sa blagoslovom arhijereja Save Kosanovića, arhimandrita manastira Moštanice Kirila Adžića, poreklom iz Turjaka, i protosinđela Dionisija. Nakon toga, crkva je više puta razarana, ali i podizana iz pepela.
Paroh turjački Dalibor Simunović podsetio je da je prvi pravoslavni hram u Turjaku izgrađen za samo godinu dana i da je služio vernicima sve do 1941. godine, kada je bombardovan i zapaljen, a dodatno urušen tokom zemljotresa 1969. godine. O izgledu crkve svedoči jedino umetnička slika, na zidu parohijskog doma, nastala na osnovu male fotografije.
Svaki put se moralo iz početka, od temelja. Verni narod je uvek posle teških vremena podizao ovaj hram. Od svega što je kasnije pronađeno je prvi kamen temeljac sa uklesanom 1883. godinom. O prvim graditeljima turjačke crkve ne zna se mnogo, gotovo ništa, zato što su crkvene knjige i dokumenti, spaljeni. Ostalo je samo usmeno predanje. Zato su kamen temeljac, Jevanđelje i zvono, veoma značajni za tumačenje prošlosti turjačke crkve.
- Temeljac je nemi svedok srpske duhovnosti, vere i crkvenog graditeljstva ali i stalnih nadiranja okupatora koji su pokušavali da poruše i zatru svaki trag srpskog postojanja. U tome nisu uspevali. Crkva je bila svaki put prva na rušilačkom udaru - objašnjava paroh Dalibor Simunović.
Izgradnja novog hrama u Turjaku počela je tek 1981. godine, a završena je i osveštana 1997. godine. Tog perioda prisetio se i vladika banjalučki Jefrem, koji kaže da je nedugo nakon preuzimanja episkopske dužnosti posetio Turjak i sa tadašnjim parohom Vojislavom Javorcem odlučio da se krene u izgradnju hrama.
- Turjak je mesto koje je kroz istoriju mnogo stradalo, stradali su i narod i crkva, ali su uvek časno obeležavali svoje ime i slavu, čuvali svoju bogomolju. Dokaz tome je stalna obnova Hrama Svetog proroka Ilije. Izgrađena je i parohijska sala, zamenjen krov i uređena unutrašnost hrama. Planirana je i izgradnja ograde oko crkvenog kompleksa - kazao je vladika Jefrem.
Duh pravoslavlja se ne može uništiti
You tube video printscreen
Paroh Dalibor Simunović
U crkvenoj porti u Turjaku je i Jevanđelje iz doba Franje Josifa Prvog, štampano u martu 1890. godine. Nekada je bilo u službenoj upotrebi, a sada je muzejski eksponat.
- Jevanđelje je bilo u veoma lošem stanju. Restaurirali smo ga i to je takođe važan dokument - podseća paroh Dalibor Simunović. U Drugom svetskom ratu sve je u Turjaku spaljeno i uništeno, crkvene knjige, letopisi, dokumenti... Preživelo je jedino ovo Jevanđelje.
- Osim kamena temeljca, Jevanđelja i zvona, nikakav drugi dokument ne postoji. Imamo malu fotografiju stare crkve koja je poslužila za crtež i to je sve. Ali duh pravoslavlja živi u narodu, a to je najveća bogomolja koja se ne može uništiti - kaže paroh Dalibor Simunović.
Ova bogomolja je najstarija u celom kraju, a njena prošlost tragična, posebno u Drugom svetskom ratu, kada su mnoge porodice sa Kozare i Potkozarja oterane u ustaške logore smrti Jasenovac i Stara Gradiška, a njihove kuće i bogomolje spaljene. Iz tog perioda sačuvano je zvono, izliveno 1925. godine u Novom Sadu, kupljeno prilozima meštana Turjaka i Šaškinovaca. Kada je crkva obnovljena, postavljeno je na vidno mesto, kao eksponat.
- Sada zvono svedoči o vremenu kada su Srbi proterivani, odvođeni u logore NDH, ubijani, a srpske crkve rušene, paljene i uništavane - kaže paroh Simunović, veoma posvećen očuvanju crkvenih dragocenosti i srpske duhovnosti.
U Turjaku je, na Ilindan 2023. godine osveštano novo zvono. Učinio je to episkop banjalučki Jefrem, uz sasluženje brojnih sveštenika. Sadašnje zvono, čiji zvuk se razleže selima Kozare i Potkozarja, darovali su kumovi Predrag i Gordana Mirjanić. Te godine, sveštenstvo i vernici u Turjaku imali su više razloga za slavlje. Obeleženo je 140 godina od osveštanja prvog hrama u ovom živopisnom mestu pod Kozarom.
Ova tradicija je bila prisutna kod katoličkog stanovništva Balkana, gde je tetoviranje služilo za zaštitu žena od harema, a muškaraca od regrutacije u janjičare. Tetovirani Simboli su često bili povezani sa krstom. Iako se običaj uglavnom praktikovao među adolescentima, i danas ga je moguće videti kod starijih žena, kao trag drevnih običaja iz vremena Osmanskog carstva.
U krugu porodice i prijatelja dečaci su ugasili prvu svećicu na torti uz pomoć starijeg brata Konstantina, roditelji su u njihovu čast organizirali veselu proslavu.
Sveti Teofan Zatvornik za 32. četvrtak po Pedesetnici, podseća da je Sveti Jovan svojim svedočenjem dao jasnu potvrdu o Hristovoj božanskoj prirodi i misiji – kao obećanom izbavitelju koji je došao da spasi svet.
Najpre se podvizavao u blizini svoga sela, no da bi izbegao bespokojstva od ljudi, udaljio se u pustinju, na obale Crvenog mora, gde je "kao zatvorenik" proveo dvadeset godina ne družeći se ni s kim osim s Bogom kroz neprestanu molitvu, razmišljanje i sozercanje.
Verni narod imaće retku priliku da se pokloni i celiva svetinju – ikonu „Umekšanje zlih srca“, koja već 25 godina mirotoči i donosi blagodat i isceljenje, a prošle godine su je dočekale nepregledne kolone vernika.
Otac Stevan Jovanović, pomoćnik predsednika Odbora za versku nastavu Arhiepiskopije beogradsko-karlovačke, u svom autorskom tekstu, koji prenosimo u celosti, govori o istorijskoj ulozi Crkve, njenoj misiji danas i o angažmanu koji treba da ima u javnom životu.
Proglašena je za sveticu od strane Svetog sinoda Ekumenskog Patrijarhata, 16. januara 2004. Tom prilikom kanonizovani su i Marijin sin Jurij, Ilja Fondaminski i Otac Dimitrije u Katedrali Svetog Aleksandra Nevskog u Parizu.
Iguman manastira Ribnica objašnjava kroz konkretne primere da li iza nečijih problema stoji bolest ili delovanje zlih sila, daje duhovne savete i ukazuje na molitveni put koji otkriva pravu prirodu patnje.
Pitanje koje nije jasno mnogima tiče se načina na koji se tradicija proslavljanja kućnog sveca prenosi na ženske članove porodice, posebno u slučajevima kada žena dolazi u novu porodicu, nakon braka.
Na današnji praznik, prisećamo se svedočanstava o događaju koji se odigrao pred ikonom Svetog velikomučenika Dimitrija u Solunu. Ovaj neobični susret sa svetiteljem, u trenutku kada su sile protiv pravoslavlja bile brojčano nadmoćnije, postao je simbol borbe za slobodu, veru i opstanak srpskog naroda.
Na današnji praznik, prisećamo se svedočanstava o događaju koji se odigrao pred ikonom Svetog velikomučenika Dimitrija u Solunu. Ovaj neobični susret sa svetiteljem, u trenutku kada su sile protiv pravoslavlja bile brojčano nadmoćnije, postao je simbol borbe za slobodu, veru i opstanak srpskog naroda.
Petrova crkva kod Novog Pazara, najstarija bogomolja u Srbiji, bila je svedok krštenja Rastka Nemanjića, odricanja Stefana Nemanje od prestola i mnogih ključnih događaja srpske prošlosti.
Hram posvećen Vaskrsenju Hristovom, skromnih dimenzija, podiže u Koštunićima zahvaljujući ljubavi i verovanju jedne porodice, dok će meštani iz svih krajeva sveta dolaziti da slave najveći dan u hrišćanstvu.
Iza impozantne gvozdene kapije, nekoliko stotina metara pre samog manastira, nalaze se serpentine obrasle lekovitim biljem i cvećem neverovatnog izgleda i još neverovatnijih boja.
Uz zvuke crkvenih zvona i uprkos kiši, narod iz svih krajeva Albanije okuplja se u Sabornom hramu Vaskrsenja Hristovog kako bi odao počast i poslednji put poljubio arhiepiskopa koji je pravoslavlje u Albaniji podigao iz pepela.
Vernici su se okupili u Sabornom hramu u Novom Sadu na molitvenom slavlju u čast Svetog Save, dok su mitropolit bački Irinej i episkop Tihon govorili o njegovom delu i duhovnoj zaostavštini.
Visoki predstavnici Crkve i države svedočili su istorijskoj ceremoniji u Rimu, u kojoj je duhovna pesma posvećena prvom srpskom arhiepiskopu odzvanjala u srcu katoličkog sveta, u prisustvu pape Franje i visokih predstavnika Srbije.
Kada se u jednoj porodici sudare pravoslavna vera, naučna medicina i narodni običaji, često nastaju nesporazumi. Protojerej Andrej Efanov objašnjava kako prepoznati istinsku duhovnu pomoć i razlikovati je od sujeverja i zašto je važno osloniti se na Crkvu i molitvu.
