SPISI SU UNIŠTENI, A TRI SAČUVANA PREDMETA KLJUČNA SU U RAZUMEVANJU ISTORIJE CRKVE: Srpska svetinja, preživela miniranja i burnu prošlost, i danas okuplja vernike
Svetinja pod Kozarom je poznata po tri znamenitosti: Jevanđelju, kamenu temeljcu i zvonu.
Crkva u Turjaku, malom mestu kod Gradiške, izgrađena pre više od 140 godina, u kojoj se u vreme pravoslavnih svetkovina okuplja mnoštvo vernika iz celog Potkozarja, nadaleko je čuvena po tri znamenitosti. To su Jevađelje iz 1890. godine, kamen temeljac iz 1883. i zvono iz 1925. godine, oštećeno u Drugom svetskom ratu. Izloženi su u crkvenoj porti kao znamenitosti i dragocenosti, nemi svedoci burne prošlosti i tragične istorije.
Crkva u Turjaku, posvećena Svetom proroku Iliji, osvećena je 2. avgusta 1883. godine. Učinilo je to brojno sveštenstvo protoprezviterata bosanskogradiškog sa blagoslovom arhijereja Save Kosanovića, arhimandrita manastira Moštanice Kirila Adžića, poreklom iz Turjaka, i protosinđela Dionisija. Nakon toga, crkva je više puta razarana, ali i podizana iz pepela.
Paroh turjački Dalibor Simunović podsetio je da je prvi pravoslavni hram u Turjaku izgrađen za samo godinu dana i da je služio vernicima sve do 1941. godine, kada je bombardovan i zapaljen, a dodatno urušen tokom zemljotresa 1969. godine. O izgledu crkve svedoči jedino umetnička slika, na zidu parohijskog doma, nastala na osnovu male fotografije.
Svaki put se moralo iz početka, od temelja. Verni narod je uvek posle teških vremena podizao ovaj hram. Od svega što je kasnije pronađeno je prvi kamen temeljac sa uklesanom 1883. godinom. O prvim graditeljima turjačke crkve ne zna se mnogo, gotovo ništa, zato što su crkvene knjige i dokumenti, spaljeni. Ostalo je samo usmeno predanje. Zato su kamen temeljac, Jevanđelje i zvono, veoma značajni za tumačenje prošlosti turjačke crkve.
- Temeljac je nemi svedok srpske duhovnosti, vere i crkvenog graditeljstva ali i stalnih nadiranja okupatora koji su pokušavali da poruše i zatru svaki trag srpskog postojanja. U tome nisu uspevali. Crkva je bila svaki put prva na rušilačkom udaru - objašnjava paroh Dalibor Simunović.
Izgradnja novog hrama u Turjaku počela je tek 1981. godine, a završena je i osveštana 1997. godine. Tog perioda prisetio se i vladika banjalučki Jefrem, koji kaže da je nedugo nakon preuzimanja episkopske dužnosti posetio Turjak i sa tadašnjim parohom Vojislavom Javorcem odlučio da se krene u izgradnju hrama.
- Turjak je mesto koje je kroz istoriju mnogo stradalo, stradali su i narod i crkva, ali su uvek časno obeležavali svoje ime i slavu, čuvali svoju bogomolju. Dokaz tome je stalna obnova Hrama Svetog proroka Ilije. Izgrađena je i parohijska sala, zamenjen krov i uređena unutrašnost hrama. Planirana je i izgradnja ograde oko crkvenog kompleksa - kazao je vladika Jefrem.
Duh pravoslavlja se ne može uništiti
You tube video printscreen
Paroh Dalibor Simunović
U crkvenoj porti u Turjaku je i Jevanđelje iz doba Franje Josifa Prvog, štampano u martu 1890. godine. Nekada je bilo u službenoj upotrebi, a sada je muzejski eksponat.
- Jevanđelje je bilo u veoma lošem stanju. Restaurirali smo ga i to je takođe važan dokument - podseća paroh Dalibor Simunović. U Drugom svetskom ratu sve je u Turjaku spaljeno i uništeno, crkvene knjige, letopisi, dokumenti... Preživelo je jedino ovo Jevanđelje.
- Osim kamena temeljca, Jevanđelja i zvona, nikakav drugi dokument ne postoji. Imamo malu fotografiju stare crkve koja je poslužila za crtež i to je sve. Ali duh pravoslavlja živi u narodu, a to je najveća bogomolja koja se ne može uništiti - kaže paroh Dalibor Simunović.
Ova bogomolja je najstarija u celom kraju, a njena prošlost tragična, posebno u Drugom svetskom ratu, kada su mnoge porodice sa Kozare i Potkozarja oterane u ustaške logore smrti Jasenovac i Stara Gradiška, a njihove kuće i bogomolje spaljene. Iz tog perioda sačuvano je zvono, izliveno 1925. godine u Novom Sadu, kupljeno prilozima meštana Turjaka i Šaškinovaca. Kada je crkva obnovljena, postavljeno je na vidno mesto, kao eksponat.
- Sada zvono svedoči o vremenu kada su Srbi proterivani, odvođeni u logore NDH, ubijani, a srpske crkve rušene, paljene i uništavane - kaže paroh Simunović, veoma posvećen očuvanju crkvenih dragocenosti i srpske duhovnosti.
U Turjaku je, na Ilindan 2023. godine osveštano novo zvono. Učinio je to episkop banjalučki Jefrem, uz sasluženje brojnih sveštenika. Sadašnje zvono, čiji zvuk se razleže selima Kozare i Potkozarja, darovali su kumovi Predrag i Gordana Mirjanić. Te godine, sveštenstvo i vernici u Turjaku imali su više razloga za slavlje. Obeleženo je 140 godina od osveštanja prvog hrama u ovom živopisnom mestu pod Kozarom.
Ova tradicija je bila prisutna kod katoličkog stanovništva Balkana, gde je tetoviranje služilo za zaštitu žena od harema, a muškaraca od regrutacije u janjičare. Tetovirani Simboli su često bili povezani sa krstom. Iako se običaj uglavnom praktikovao među adolescentima, i danas ga je moguće videti kod starijih žena, kao trag drevnih običaja iz vremena Osmanskog carstva.
U krugu porodice i prijatelja dečaci su ugasili prvu svećicu na torti uz pomoć starijeg brata Konstantina, roditelji su u njihovu čast organizirali veselu proslavu.
Ova posebna varijanta omiljenog jela Balkana spaja kukuruzno brašno, jaja, mleko, mast i kajmak u bogat i sočan obrok, koji budi uspomene na detinjstvo i miris toplog doma.
U besedi za 13. subotu po Duhovima, Sveti Nikolaj Ohridski i Žički pokazuje se da prava moć ne leži u gromovima i kaznama, već u tihu ljubav koja ispravlja stučene trske, budi ono neugaslo u srcima ljudi i menja svet oko nas.
U kuhinjama pravoslavnih domaćica, ova čorba se pripremala s ljubavlju – za praznike, slave i nedeljne porodične ručkove. Sada je pravo vreme da je ponovo otkrijete i spremite po originalnom receptu iz tradicije srpske kuhinje.
Otkrijte kako pivo pretvara ovo jednostavno jelo u ukusnu salatu sa istorijom dugom vekovima, zapisanu još 1855. u "Srbskom kuvaru" jeromonaha Jerotija iz Krušedola.
Od pažljivo prženog luka do mirisa ljute paprika - otkrijte tajnu starinskog monaškog ribljeg paprikaša koji spaja duh pravoslavnog života i prazničnih trpeza.
Obnovljena, svojevrsni je kulturni centar Prizrena koji u rekonstruisanom i adaptiranom atrijumu okuplja malobrojne Srbe iz Prizrena i mnoge raseljene Prizrence na dan slave grada, kao i mnoge hodočasnike carskog Prizrena.
Obnovljena, svojevrsni je kulturni centar Prizrena koji u rekonstruisanom i adaptiranom atrijumu okuplja malobrojne Srbe iz Prizrena i mnoge raseljene Prizrence na dan slave grada, kao i mnoge hodočasnike carskog Prizrena.
Na praznik Nerukotvorenog obraza Gospodnjeg, episkop bihaćko-petrovački predvodio je svetu Liturgiju u manastiru gde pedesetak preostalih meštana i raseljeni sa svih strana sveta zajedno obnavljaju hram, konak i nadu za budućnost sela.
Njegovo "poslušanje" jeste da odgovara na pitanja vernika i posetilaca, pomaže u rezervaciji konaka i pruža podršku svima koji žele da se bliže upoznaju sa manastirom i njegovim svetim čudotvorcima, Svetim Zosimom i Jakovom.
Oci manastira Svete Katarine na Sinaju tvrde da su nasilno izbačeni iz svete obitelji, da su im polomljeni vrata i prozori, dok je arhiepiskop Damjan i njegovi saradnici sve to posmatrao sa podsmehom.
Ova svetinja, uklesana visoko u steni iznad Bjelopavlićke ravnice, već vekovima privlači hodočasnike iz svih krajeva, bez obzira na veru, poreklo ili životne okolnosti.
Dr Vera Šćepanović govorila je o zanimljivoj dušekorisnoj temi "Zdravlje kao Božiji dar i bolest kao Božija poseta - Sveti Vasilije Ostroški kao iscelitelj duše i tela".
Iako nije ubrojan u 70 apostola, ipak se naziva apostolom zbog toga što je bio učenik velikih apostola, i što je u službi jevanđelskoj pokazao ogromnu revnost.
Fotografija iz 1903. godine, za koju se verovalo da je zauvek nestala, ponovo je ugledala svetlost dana u manastiru Svetog Pantelejmona – i otkrila čudesno svedočanstvo o prisustvu Device Marije.
